Toplumsal ve örgütsel varlık olarak insanları biçimleyen, nitelendiren, içinde bulunduğumuz sosyal yaşam koşullarıdır. Bu sosyal yaşam koşullarından beslenen kendimize özgü davranışlarımızı dışa vurarak adına “yaşam” dediğimiz kavramın içinde yer alırız. Yaşamımız ise, bir anlamda, şeylerin bizim için ne ifade ettiklerinin toplamıdır. Örneğin benim için “A” ifade eden bir şey, bir başkası için “B”, bir başkası için de “C” ifade edebilmektedir ve ben, benim için ne ifade ettiğini yansıtırım. Bu, bizim öznel yaşamımızdır. Öznel yaşamların toplamı ise, toplumsal yaşamı oluşturur.
Alman filozofu Ludwig Feuerbach, “Sarayda başka düşünülür, kulübede başka” derken, aslında, toplumsal farklılaşmaya ve onun getirdikleri olan bu farklı anlayışlara dikkat çekmeye çalışıyordu. Bu ifade ve anlayış biçimleri “dış dünyaya” somut davranışlarımız olarak yansır.
Toplumun yazılı olmayan yasalarının önemli bir bölümünü içeren töre, kültürün [Bkz. Kültür Nedir? isimli yazım] spesifik formlarından biri olarak her ülkede [kimi benzerlikler ve bazı aynılıklar olsa da] farklıdırlar. Aynı kültürel etkileşimde / değişimde olduğu gibi töresel etkileşimlerde / değişimlerde de esas olarak birebir bir takip söz konusu olamaz. Bu gibi özgül durumlarda kesin olarak “basitten karmaşığa” yolu izlenir...
Genel anlamıyla İlkel Komünal Toplum döneminde oluşmaya başlayan [ama bana kalırsa ilk filizlerini “öninsansı dönemde ortaya çıkaran] ve insanlıkla birlikte yok olacak olan töre [doğrusu ve yanlışıyla, fazlası ve eksiğiyle], insanların, başta toplumsal olaylar ve ilişkiler olmak üzere bireylerin birbirlerine karşı [isteyerek veya istemeyerek] izlemek zorunda oldukları davranışları yönlendiren sosyal bilinçlerden biri olarak yerini sağlama almıştır.
Örneğin töre cinayetlerine ya da dini nitelik taşıyan recm cinayetlerine istediğimiz kadar karşı çıkalım; bu karşı çıkış “bizim doğrumuz”dur; bunu uygulayan ve uygulatanlar için doğru olan, “insan ve tanrı yararına” olan o cinayetlerdir.
İyi de nedir bu töre?
İşte törenin tanımlamalarından birkaç örnek:
“1. Bir toplulukta benimsenmiş, yerleşmiş davranış ve yaşama biçimlerinin, kuralların, görenek ve geleneklerin, ortaklaşa alışkanlıkların, tutulan yolların bütünü, âdet:
2. Bir toplumdaki ahlaki davranış biçimleri, adap.”
Törebilim ne demektir?
“Yarar, iyi, kötü vb. sorunları inceleyen, töre ile ilgili bir davranış yasası geliştirilen, neyin uğrunda savaşılmaya değer, yaşama neyin anlam kazandırdığı, hangi davranışın iyi ve hangisinin kötü olduğu gibi sorunları kendine konu edinen bilim, ahlak bilimi, ilmiahlak, ahlakiyat, etik.”
Bakınız: http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK/SOZBUL.ASP? kelime=t%F6re
Prof. Ünsal Oskay ise şöyle tanımlıyor:
“Töre, denenmiş belli bir hayat biçiminin işleyişini sağlamak için, geleneğin geçerli olduğu anlaşılmış kurallarını haklaştıran bir türü. Töre, değişmenin yavaş olduğu topluluğun ve o topluluğu kuşatan dış dünyayla ilişkilerinin muhafaza edilmesi için, içeride kutsanması gereken bir manevi değerler manzumesini taşır. Bu, karı-koca ilişkisini kuşatan kayınvalide, kayınpeder, dayılar, amcalar, vs arasında olur çünkü, modern kapitalist dönemden önceki tüm maddi ve manevi değerlerin üretimini denetleyip gerçekleştiren en asli organizasyon biçimi hanedir.”
Bakınız: http://www.milliyet.com/2004/03/07/sanat/san07.html
Bu da bir başka tanımlama:
“İnsanların şu ya da bu alandaki yaşayış tarzlarını düzenleyen, çok uzun bir zamandan beri yerleşmiş bulunan değişmez davranış kuralları [Örneğin bir konuğun ağırlanması, evlenme, bayram şenlikleri, vb.]. Töreler bir halkın tarihi, ekonomik aktivite, doğal iklim koşulları, sosyal pozisyon,. Dinsel görüşler, vs. tarafından etkilendirilirler. Sosyalist toplum kendi öz törelerini forme eder ve bazı eski töreleri korur. Geçmişin bütün töreleri ilerici olamaz. Sosyalist toplum, örneğin, feodalizm döneminde doğmuş olan, kadınların onurunu kırıcı törelerle mücadele etmek zorundadır. Töre bir sosyal alışkanlık gücüne sahiptir ve insanların davranışını etkiler. Sosyal bir karakter taşıdıklarına göre töreler sosyal bir evrime uğrarlar.”
Bakınız: M. Roshental, Felsefe Sözlüğü
Zaman verilmese de, belli bir tarihsel geçmişe sahip olma zorunluluğu çok açık belirtiliyor. Bir anlayışın, bir uygulamanın “töre” olabilmesi için geçerli bir zaman dilimidir bu... Bu zamanın ne kadar zaman olması gerektiği sorusunun yanıtını törebilimcilere bırakıp sohbetimize devam edelim:
Bizim gibi yarı sömürge, yarı-feodal bir niteliğe sahip ülkelerin toplumlarında uygulanan törelerde bir çok şeyin yanı sıra ön plana çıkan birkaç konu var:
1. Cinsellikle ilgili töreler [fuhuş, nikâhsız evlilik ve çocuk, zorla evlendirme, miras, berdel, vb.],
2. Yönetimle ilgili töreler [Aşiret, dini veya siyasi örgütlenmeler ya da kısaca mülkiyetin ve beraberinde olanların yönetimi.]
3. Ataerkillikle ilgili töreler,
4. Kan davası, vb.vb...
Bu maddeleri çoğaltabiliriz ama gerek yoktur.
“Törelerimize sahip çıkalıımm! ”,
“Bizim töremiz bunu emretmeeezz! ”,
“Törelerimize göreee! ...”
Bu emrivaki çığlıkları da istediğimiz kadar çoğaltabiliriz törelerimize sahip çıkma adına... Ama tanımlamalardan ve doğrudan pratik yaşamımızdan da anlaşılacağı üzere her töre iyi değildir. İyi olanlarla iyi olmayanlar arasında bir ayraç kullanmamız şarttır, çünkü töre genel bir kavramdır ve içinde irili ufaklı ve olumlu ve olumsuz binlerce alışkanlık / kural barındırır.
Bir başka ulusun erkeklerinin etek giymesi nasıl ki bizde “tuhaf” karşılanıyorsa örneğin bizim de gidip "evliya" oldukları söylenen kişilere ait mezarlıklarda ya da yolun kenarındaki her hangi bir ağacı “dilek ağacı” haline çevirmemiz Suudi Arabistan halkınca “tuhaf” karşılanmakta ve “mezara tapanlar” olarak nitelemektedirler.
Her olgu, her davranış, her alışkanlık sadece ve sadece kendi zaman ve mekânı içinde yorumlanmalı, öyle değerlendirilmelidir.
İlk paragrafımda da belirtmeye çalıştığım gibi aynı şey benim için “A” ifade ederken bir başkası için “B” ifade ettiğinden ve bunlar “bizim için doğru” olduğundan ne etek giyenler küçümsenebilir, ne de evliya mezarlarından medet uman bilinçsiz halk küçümsenebilir.. Ayrıca, şu an için doğru olan bir şey, bir başka zaman dilimi içinde tamamen yanlış hale de gelebilmektedir. Tam da bu yüzden, töreleri küçümsemek yerine yanlışları dilimizin döndüğünce [örneğin] bir mezarlığın ya da çeşitli renklerde bez bağlanan “dilek ağacı”nın bizlere yardımcı olamayacağını, onun yerine bilimi kullanmamız gerektiğini anlamalı / anlatmalıyız.
10 Haziran 2006
0 Yorumlar:
Yorum Gönder